Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||ઓમ્ તત્ સત્ ||

સુન્દરકાંડ.
અથ અષ્ટત્રિંશસ્સર્ગઃ

તતઃ સ કપિશાર્દૂલઃ તેન વાક્યેન હર્ષિતઃ|
સીતામુવાચ તત્ શ્રુત્વા વાક્યં વાક્ય વિશારદઃ||1||

સ|| તતઃ તત્ વાક્યં શ્રુત્વા તેન વાક્યેન હર્ષિતા વાક્ય વિશારદઃ કપિશાર્દૂલઃ સીતાં ઉવાચ||

The Best among Vanaras, eloquent in speech, having heard those words, was delighted and spoke to Sita.

યુક્તરૂપં ત્વયા દેવિ ભાષિતં શુભદર્શને|
સદૃશં સ્ત્રીસ્વભાવસ્ય સાધ્વીનાં વિનયસ્ય ચ||2||
સ્ત્રીત્વં ન તુ સમર્થ હિ સાગરં વ્યતિવર્તિતુમ્|
મા મધિષ્ઠાય વિસ્તીર્ણં શતયોજન માયતમ્||3||
દ્વિતીયં કારણં યચ્ચ બ્રવીષિ વિનયાન્વિતે|
રામાત્ અન્યસ્ય નાર્હામિ સંસ્પર્શમિતિ જાનકિ||4||
એતત્ તે દેવિ સદૃશં પત્ન્યાસ્તસ્ય મહાત્મનઃ|
કા હ્યાન્યા ત્વા મૃતે દેવિ બ્રૂયાત્ વચન મીદૃશમ્ ||5||
શ્રોષ્યતે ચૈવ કાકુત્‍સ્થઃ સર્વં નિરવશેષતઃ|
ચેષ્ઠિતં ય ત્વયા દેવિ ભાષિતં મમચાગ્રતઃ|| 6||

સ|| હે શુભદર્શને દેવિ ત્વયા ભાષિતં યુક્તરૂપં સદૃશં સ્ત્રી સ્વભાવસ્ય સાદ્વીનાં વિનયસ્ય ચ||મમ અધિષ્ઠાય શતયોજનં વિસ્તીર્ણં સાગરં વ્યતિવર્તિતું સ્ત્રીત્વં ન સમર્થં હિ ||હે જાનકી વિનયાન્વિતે દ્વિતીયં કારણં યત્ બ્રવીષિ રામાત્ અન્યસ્ય સંસ્પર્શં ન અર્હામિ ઇતિ તત્ || દેવિ ! એતત મહાત્મનઃ પત્ન્યાઃ તસ્ય સદૃશં | ત્વં ઋતે અન્યાઃ કાઃ ઈદૃશં વચનં બ્રૂયાત્ ||કાકુત્‍સ્થઃ સર્વં દેવિ ત્વયા યત્ ચેષ્ટિતં મમાગ્રતઃ ભાષિતં ચ સર્વં નિરવશેષતઃ શ્રોષ્યતે||

Oh Devi , whose appearance is auspicious, What you said is proper , and is appropriate for a woman's nature, and the nature of a virtuous woman. Climbing up on my back and to cross hundred Yojana wide ocean is not possible for a woman. Oh Janaki imbued with humility the second reason which you told is that other than Rama you cannot touch another person. Oh Devi ! This is appropriate for the wife of the great soul. Other than you who else can say such words. Oh Devi ! What ever you have done or said in front of me will be heard by the scion of Kakutstha.

કારણૈર્બહુભિર્દેવિ રામપ્રિય ચિકીર્ષયા|
સ્નેહપ્રસ્કન્ન મનસા મયૈતત્ સમુદીરિતમ્||7||
લંકાયા દુષ્પ્રવેશત્વાત્ દુસ્તરત્વાન્મહોદધે|
સામર્થ્યાત્ અત્મનશ્ચૈવ મયૈતત્ સમુદીરિતમ્||8||
ઇછ્છામિ ત્વાં સમાનેતું અદ્યૈવ રઘુબંધુના|
ગુરુસ્નેહેન ભક્ત્યા ચ નાન્યથૈતત્ ઉદાહૃતમ્||9||
યદિ નોત્સહસે યાતું મયા સાર્થ મનિંદિતે|
અબ્જિજ્ઞાનં પ્રયચ્છ ત્વં જાનીયાત્ રાઘવો હિ તત્||10||

સ|| દેવિ બહુભિઃ કારણૈઃ રામપ્રિયચિકીર્ષયા સ્નેહપ્રસ્કન્ન મનસા મયા એતત્ સમુદીરિતં ||લંકાયા દુષ્પ્રવેશત્વાત્ મહોદધેઃ દુસ્તરત્વાત્ આત્મનઃ સામર્થ્યાશ્ચૈવ મયા એતત્ સમુદીરિતં||ગુરુસ્નેહેન ભક્ત્યાચ ત્વાં રઘુબંધુના અદ્યૈવ સમાનેતું એતત્ ( કથિતં) ન અન્યથા ઉદાહૃતં|| અનિંદિતે મમસાર્થં યાતું ન ઉત્સહે યદિ તતઃ યત્ રાઘવઃ જાનીયાત્ (તત્) અભિજ્ઞાનં ત્વં પ્રયચ્છ||

' Oh Devi with many reasons with a mind sprinkled with love, desiring to please Rama, I have said those words. The difficulty of entering Lanka, difficulty of crossing the ocean , and my own capability made me tell you this. Out of love and devotion for my master, to unite you with the scion of Raghu today itself, I said those words and not otherwise. Oh Blameless lady ! If you do not like to go along with me then give me a token of remembrance that Raghava knows.'

એવમુક્તા હનુમતા સીતા સુરસુતોપમા|
ઉવાચ વચનં મંદં ભાષ્પપ્રગ્રથિતાક્ષરમ્||11||
ઇદં શ્રેષ્ઠં અભિજ્ઞાનં બ્રૂયાસ્ત્વંતુ મમ પ્રિયમ્|

સ|| એવં ઉક્તા હનુમતા સુરસોપમા સીતા ભાષ્પ પ્રગરથિતાક્ષરં વચનં મંદં ઉવાચ||ત્વં ઇદં શ્રેષ્ઠં મમ પ્રિયં અભિજ્ઞાનં બ્રૂયાસ્તુ |

Being told thus by Hanuman, Sita resembling a gods daughter, spoke in a low tone with words choked with tears. " This best token of remembrance you may tell my dear one."

શૈલસ્ય ચિત્રકૂટસ્ય પાદે પૂર્વોત્તરે પુરા||12||
તાપસાશ્રમવાસિન્યાઃ પ્રાજ્યમૂલફલોદકે|
તસ્મિન્ સિદ્ધાશ્રમે દેશે મંદાકિન્યા હ્યદૂરતઃ||13||
તસ્યોપવનષંડેષુ નાનાપુષ્પસુગંધિષુ|
વિહૃત્ય સલિલક્લિન્ના તવાંકે સમુપાવિશમ્||14||

સ|| પુરા પૂર્વોત્તરે શૈલસ્ય ચિત્રકૂટસ્ય પાદે પ્રાજ્ઞમૂલફલોદકે તસ્મિન્ સિદ્ધાશ્રમે દેશે મંદાકિન્યાં અદૂરતઃ તાપસાશ્રમવાસિન્યાઃ મઃ|| તસ્ય ઉપવનસંડેષુ નાનાપુષ્પસુગંધિષિ સલિલક્લિન્ના વિહૃત્ય તવાંકે સમુપાવિશં||

' Earlier in the northeast part of Chitrakuta mountain, there is a Siddhasrama at its foot, not too far from river Mandakini, where we were living in the ascetics hermitages. In those gardens with variety of fragrant flowers after sporting in the waters I was resting in your lap.

તતો માંસ સમાયુક્તો વાયસઃ પર્યતુંડયત્|
ત મહં લોષ્ટમુદ્યમ્ય વારયામિ સ્મ વાયસમ્||15||
દારયન્ સ ચ માં કાકઃ તત્રૈવ પરિલીયતે|
ન ચાપ્યુપારમન્ માંસાત્ ભક્ષાર્થિ બલિભોજનઃ||16||
ઉત્કર્ષાનાં ચ રશનાં ક્રુદ્ધાયાં મયિ પક્ષિણિ|
સ્ત્રસ્યમાને ચ વસને તતો દૃષ્ટ્વા ત્વયા હ્યહમ્||17||

સ|| તતઃ માંસસમાયુક્તઃ વાયસઃ પર્યતુંડયત્ | અહં લોષ્ટં ઉદ્યમ્ય તં વાયસં વારયામિ સ્મ|| સઃ કાકઃ મામ્ દારયન્ તત્રૈવ પરિલીયતે | ભક્ષ્યાર્થિ બલિભોજનઃ માંસાત્ ન ઉપરિમત્ ચ અપિ ||મયિ પક્ષિણિ કૃદ્ધાયામ્ વસને સ્ત્રસ્યમાને ચ રશનામ્ ઉત્કર્ષન્યાં ચ તતઃ ત્વયા અહં દૃષ્ટા||

' Then a crow came with meat, went round and was pecking with its beak. I took a piece of earth and was warding him off. That crow while pecking at me waited there only hungry for food being a eater of offerings, without not giving up the flesh. Angry with the bird I was seen by you while I was pulling up my waist string as the cloth was slipping '.

ત્વયાપsહસિતા ચાહં ક્રુદ્ધા સંલજ્જિતા તદા|
ભક્ષગૃધ્નેન કાકેન દારિતા ત્વામુપાગતા||18||
અસીનસ્ય ચ તે શ્રાંતા પુનરુત્સંગમાવિશમ્|
ક્રુધ્યંતી ચ પ્રહૃષ્ટેન ત્વયાsહં પરિસાંત્વિતા||19||
ભાષ્પપૂર્ણ મુખી મંદં ચક્ષુષી પરિમાર્જતી|
લક્ષિતાsહં ત્વયા નાથ વાયસેન પ્રકોપિતા||20||

સ|| તદા ક્રુદ્ધા અહં અપહસિતા | સંલજ્જિતા ભક્ષગૃધ્નેન કાકેન દારિતા ત્વાં ઉપાગતા ||શ્રાંતા આસીનસ્ય ઉત્સાંગં પુનઃ આવિશં| કૃધ્યંતિ અહં પ્રહૃષ્ટેન ત્વયા પરિસાંત્વિતા ||હે નાથ વાયસેન પ્રકોપિતા બાષ્પપૂર્ણમુખી મંદં ચક્ષુષી પરિમાર્જતી અહં ત્વયા લક્ષિતા||

' I was angry at being laughed at. Embarrassed and torn by the voracious bird, I sought you. Exhausted , I sat on your lap again. Being angry I was happily pacified by you again. Oh Lord angered by the crow, face filled with tears, slowly wiping them I was noticed by you' .

પરિશ્રમાત્ પ્રસુપ્તાચ રાઘવાંકેsપ્યહં ચિરમ્|
પર્યાયેણ પ્રસુપ્તશ્ચ મમાંકે ભરતાગ્રજઃ||21||
સ તત્ર પુનરે વાથ વાયસઃ સમુપાગમત્|
તતઃ સુપ્ત પ્રબુદ્ધાં માં રામસ્યાંકાત્ સમુત્થિતમ્||22||
વાયસઃ સહસાગમ્ય વિદદાર સ્તનાંતરે|
પુનઃ પુનરથોત્પત્ય વિદદાર સ માં ભૃશમ્||23||

સ|| અહં અપિ પરિશ્રમાત્ રાઘવાંકે ચિરં પ્રસુપ્તા ચ | પર્યાયેણ ભરતાગ્રજઃ મમ અંકે પ્રસુપ્તઃ||અથ સ વાયસઃ પુનરેવ તત્ર સમુપાગમત્ | તતઃ સઃ વાયસઃ સહસા આગમ્ય સુપ્તપ્રબુદ્ધાં રામસ્ય અંકાત્ સમુત્થિતાં મામ્ સ્તનાંતરે વિદદાર| અથ પુનઃ ઉત્પત્ય માં ભૃશં વિદદાર ||

' Due to exhaustion I too slept slept in the lap of Raghava. In turn the Bharata's elder slept in my lap. Then that crow again came back to that place. That crow came quickly clawed between my breasts as I woke up from Rama's lap. Then the crow flying in again repeatedly clawed at me'.

તતઃ સમુત્‍ક્ષિતો રામો મુક્તૈઃ શોણિતબિંદુભિઃ|
વાયસેન તતસ્તેન બલવત્ ક્લિશ્યમાનયા||24||
સ મયા બોધિતઃ શ્રીમાન્ સુખસંતપ્તઃ પરંતપઃ|
સ માં દૃષ્ટ્વા મહાબાહુર્વિતુન્નાં સ્તનયોઃ તદા||25||
અશીવિષ ઇવ ક્રુદ્ધઃ શ્વસન્ વાક્ય મભાષત|

સ|| તતઃ રામઃ મુક્તૈઃ શોણિત બિંદુભિઃ સમુક્ષિતઃ | તતઃ તેન વાયસેન બલવત્ ક્લિસ્યમાનયા મયા શ્રીમાન્ પરંતપઃ સુખસુપ્તઃ સઃ બોધિતઃ||મહાબાહુઃ સઃ તદા સ્તનયોઃ વિત્રુન્નાં માં દૃષ્ટ્વા કૃદ્ધઃ આશીવિષૈવ શ્વસન્ વાક્યં અભાષત||

'Then the happily sleeping Illustrious scorcher of foes was awakened by the dripping drops of blood. Rama saw me being forcibly tormented by the crow. The Rama of powerful arms , seeing me wounded in the breasts, angered, hissing like a serpent spoke these words'.

કેન તે નાગ નાસોરુ વિક્ષતં વૈ સ્તનાંતરમ્||26||
કઃ ક્રીડતિ સ રોષેણ પંચ વક્ત્રેણ ભોગિના|
વીક્ષમાણઃ તતઃ તં વૈ વાયસં સમુદૈક્ષત||27||
નખૈઃ સરુધિરૈઃ તીક્ષ્‍ણૈર્મામેવાભિમુખં સ્થિતમ્|
પુત્રઃ કિલ સ શક્રસ્ય વાયસઃ પતતાં વરઃ||28||
ધરાંતરગતઃ શીઘ્રં પવનસ્ય ગતૌ સમઃ|

સ|| નાગનાસોરુ સીતા સ્તનાંતરં કેન વિક્ષતં વૈ સરોષેણ પંચવક્ત્રેણ ભોગિના કઃ ક્રીડતિ|| તતઃ વીક્ષમાણઃ સરુધિરૈઃ તીક્ષણૈઃ નખૈઃ મામેવ અભિમુખં સ્થિતં તં વાયસં સમુદેક્ષત વૈ||પતતાં વરઃ સઃ વાયસઃ શક્રસ્ય પુત્રઃ કિલ ધરાંતરગતઃ શીઘ્રં ગતૌ પવનસ્ય સમઃ||

"Oh Lady whose thighs shine like elephant trunk ! by whom is your breast wounded ? Who is sporting with five hooded snake? Then looking around he saw the crow standing with blood stained nails, facing me only. Eminent among birds that crow is said to be the son of Indra, He covered long distance in one movement with speed of wind god '.

તતઃ તસ્મિન્ મહાબાહુઃ કોપસંવર્તિતેક્ષણઃ||29||
વાયસે કૃતવાન્ ક્રૂરાં મતિં મતિમતાં વરઃ|
સ દર્ભં સંસ્તરાત્ ગૃહ્ય બ્રાહ્મેણાસ્ત્રેણ યોજયત્||30||
સ દીપ્ત ઇવ કાલાગ્નિર્જજ્વાલાભિમુખો દ્વિજમ્|
સ તં પ્રદીપ્તં ચિક્ષેપ દર્ભં તં વાયસં પ્રતિ||31||
તતઃ તં વાયસં દર્ભસ્સોંબરેનુજગામ હ|

સ|| તતઃ મતિમતાં વરઃ મહાબાહુઃ કોપસંવર્તિતેક્ષણઃ તસ્મિન્ વાયસે ક્રૂરાં મતિં કૃતવાન્ ||સઃ સંસ્તરાત્ દર્ભં ગૃહ્ય બ્રાહ્મેણ અસ્ત્રેણ યોજયત્ | સઃ દીપ્તઃ કાલાગ્નિરિવ દ્વિજં અભિમુખઃ જજ્વાલ|| સઃ પ્રદીપ્તં તં દર્ભં તં વાયસં પ્રતિ ચિક્ષેપ | તતઃ સઃ દર્ભઃ તં વાયસં અંબરે અનુજગામ હ||

' Then the best among the wise, with powerful arms, with eyes rolling in anger, made up his mind about the cruel crow. Then taking out a blade of grass from the Dharbha mat, he invoked the weapon of Brahma. It blazed like the fire at the time of dissolution, glowed towards the bird. He then threw the glowing Darbha towards the crow. Then that Darbha followed the crow across the skies' .

અનુશ્રુષ્ટઃ તદા કાકો જગામ વિવિધાં ગતિમ્||32||
લોકકામ ઇમં લોકં સર્વં વૈ વિચચાર હ|
સ પિત્રા ચ પરિત્યક્તઃ સુરૈશ્ચ સમહર્ષિભિઃ||33||
ત્રીન્ લોકાન્ સંપરિક્રમ્ય તમેવ શરણં ગતઃ|
સ નિપતિતં ભૂમૌ શરણ્યઃ શરણાગતમ્||34||
વધાર્હમપિ કાકુત્‍સ્થઃ કૃપયા પર્યપાલયત્|

સ|| તદા કાકઃ અનુશ્રુષ્ટઃ વિવિધં ગતિં જગામ | લોકકામઃ ઇમં સર્વં લોકં વિચચાર હ||સઃ ત્રીન્ લોકાન્ સંપરિક્રમ્ય પિત્રા ચ સમહર્ષિભી સુરૈશ્ચ પરિત્યક્તઃ તમેવ શરણં ગતઃ ||શરણ્યઃ સ કાકુત્‍સ્થઃ શરણાગતં ભૂમૌ નિપતિતાં તં વધાર્હં અપિ કૃપયા પર્યપાલયત્||

' Then the crow being thus followed went to many places. Desiring safety he went around the whole universe. He having gone around the three worlds, rejected by his father, the sages and all the gods too, came back to seek your protection. That Kakutstha, the saviour who saves those who seek refuge, saved the crow fallen on the ground seeking refuge even through it deserves to be killed'.

પરિદ્યૂનં વિષણ્ણં ચ સ ત માયાંતં અબ્રવીત્|
મોઘં કર્તું ન શક્યં તુ બ્રાહ્મમસ્ત્રં તદુચ્યતામ્||36||
હિનસ્તુ દક્ષિણાક્ષિ ત્વચ્છર ઇત્યથ સોબ્રવીત્|
તતઃ તસ્યાક્ષિ કાકસ્ય હિનસ્તિ સ્મ સ દક્ષિણમ્||
દત્વા સ દક્ષિણં નેત્રં પ્રાણેભ્યઃ પરિરક્ષિતં||37||
સ રામાયા નમસ્કૃત્વા રાજ્ઞે દશરથાય ચ|
વિસૃષ્ટેન વીરેણ પ્રતિપેદે સ્વમાલયમ્||38||

સ|| સઃ પરિદ્યૂનં વિષણ્ણં આયાંતં તં અબ્રવીત્ | બ્રહ્મં અસ્ત્રં મોઘં કર્તું ન શક્યં તુ | તત્ ઉચ્યતામ્||અથ સઃ અબ્રવીત્ ત્વત્ શરઃ દક્ષિનાક્ષિ હિનસ્તુ ઇતિ | તતઃ સઃ તસ્ય કાકસ્ય દક્ષિણં અક્ષિ હિનસ્તિ સ્મ| સઃ દક્ષિણમ્ દત્વા પ્રાણેભ્યઃ પરિરક્ષિતઃ ||સઃ રામાય નમસ્કૃત્વા રાજ્ઞે દશરથાય તેન વીરેણ વિશૃષ્ટઃ ચ સ્વં આલયમ્ પ્રતિપેદે|

' Rama spoke to the one who reached him, who is pained and despondent. "The weapon of Brahma cannot be in vain. That you tell me". Then he said "your arrow may blind the right eye". Then that crow's right eye is blinded. He gave his right eye and saved his own life. He having paid obeisance to Rama and the king Dasaratha, permitted to leave, then went back to his abode.

મત્કૃતે કાકમાત્રેતુ બ્રહ્માસ્ત્રં સમુદીરિતમ્|
કસ્માદ્યોમા હરેત્ ત્વત્તઃ ક્ષમસે તં મહીપતે||39||
સ કુરુષ્વ મહોત્સાહઃ કૃપાં મયિ નરર્ષભ|
ત્વયા નાથવતી નાથ હ્યનાથા ઇવ દૃશ્યતે||40||

સ|| મહીપતે મત્કૃતે કાકમાત્રે બ્રહ્માસ્ત્રં સમુદીરિતં ત્વત્તઃ માં યઃ અહરન્ તં કસ્માત્ ક્ષમસે||નરર્ષભ સઃ મહોત્સાહઃ મયિ કૃપાં કુરુષ્વ| નાથ ત્વયા નાથવતી અનાથા ઇવ દૃશ્યતે||

' Oh King ! For my sake, weapon of Brahma was released on the crow. Why are you excusing him who abducted me. Oh Bull among men ! Let him with great love show compassion on me. Oh Lord your dependent appears like an orphan '.

અનૃશંસ્યં પરો ધર્મઃ ત્વત્ત એવ મયા શ્રુતઃ|
જાનામિ ત્વાં મહાવીર્યં મહોત્સાહં મહાબલમ્||41||
અપારપાર મક્ષોભ્યં ગાંભીર્યાત્ સાગરોપમમ્|
ભર્તારં સસમુદ્રાયા ધરણ્યા વાસવોપમમ્||42||

સ||અનૃશંસ્યં પરઃ ધર્મઃ મયા ત્વત્તઃ એવ શ્રુતઃ | ત્વં મહાવીર્યં મહોત્સાહં મહાબલં અપરાપરં અક્ષોભ્યં ગંભીર્યાત્ સાગરોપમં સમુદ્રાયાઃ ધરણ્યાઃ ભર્તારં વાસવોપમં જાનામિ ||

' Kindness, supreme , righteousness was heard by me from you only. You are heroic, vigorous, boundless, never to be stirred, deep like an ocean , lord of the earth and sea, equal to Vasava'.

એવમસ્ત્રવિદાં શ્રેષ્ઠઃ સત્વવાન્ બલવાનપિ|
કિમર્થં અસ્ત્રં રક્ષસ્સુ ન યોજયતિ રાઘવઃ||43||
ન નાગ નાપિ ગંધર્વા નાસુરા ન મરુદ્ગણાઃ||44||
રામસ્ય સમરે વેગં શક્તાઃ પ્રતિસમાધિતુમ્|
તસ્ય વીર્યવતઃ કશ્ચિત્ યદ્યસ્તિ મયિ સંભ્રમઃ||45||
કિમર્થં ન શરૈઃ તીક્ષ્‍ણૈઃ ક્ષયં નયતિ રાક્ષસાન્|

સ|| રાઘવ એવં અસ્ત્રવિદાં શ્રેષ્ઠઃ સત્યવાન્ બલવાન્ અપિ રક્ષસ્સુ અસ્ત્રં કિમર્થં ન યોજસિ||સમરે રામસ્યવેગં પ્રતિસમાધિતું ન નાગાઃ ન ગંધર્વા ન સુરાઃ ન મરુદ્ગણાઃ અપિ શક્તાઃ ||વીર્યવતઃ તસ્ય મયિ કશ્ચિત્ સંભ્રમઃ અસ્તિ યદિ તતઃ તીક્ષ્‍ણૈઃ બાણૈઃ રાક્ષસાન્ કિમર્થં ક્ષયં ન નયતિ||

' Oh Raghava ! Being the best of users of weapons, truthful and powerful, why are you not using the weapons against the Rakshasas. Neither Nagas, Gandharvas, Suras, Maruts are capable of matching the speed of Rama to hit back in a battle. If the hero of great discipline has even a little anxiety about me then with sharp arrows why not destroy the Rakshasas'.

ભ્રાતુરાદેશમાદાય લક્ષ્મણોવા પરંતપઃ||46||
કસ્ય હેતોર્નમાં વીરં પરિત્રાતિ મહાબલઃ|
યદિ તૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ વાય્વગ્નિસમ તેજસૌ||47||
સુરાણામપિ દુર્દર્ષૌ કિમર્થં મામુપેક્ષતઃ|
મમૈવ દુષ્કૃતં કિંચિન્મહદસ્તિ ન સંશયઃ||48||
સમર્થા વ પિ તૌ યન્માં નાવેક્ષેતે પરંતપૌ|

સ|| પરંતપઃ મહાબલઃ વીરઃ લક્ષ્મણો વા ભ્રાતુઃ આદેશં આદાયા કસ્યહેતોઃ મામ્ ન પરિત્રાતિ || વાય્વગ્નિસમતેજસૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ તૌ સુરાણાં દુર્ધર્ષૌ યદિ અપિ માં કિમર્થં ઉપેક્ષતઃ||મમૈવ મહત્ કિંચિત્ દુષ્કૃતં અસ્તિ |સંશયઃ ન | યત્ સમર્થાવપિ પરંતપૌ તૌ મામ્ ન આવેક્ષેતે||

' The scorcher of enemies, powerful warrior Lakshmana, for what reason he is not coming to my rescue taking order from his brother. The two tigers among men, resembling fire and wind , unassailable even for gods, why are they disregarding me. Some great sin has been committed by me. There is no doubt. Although capable scorcher of enemies, they are not delivering me ( from my troubles)

વૈદેહ્યા વચનં શ્રુત્વા કરુણં સાશ્રુભાષિતમ્||49||
અથાબ્રવીન્મહાતેજા હનુમાન્મારુતાત્મજઃ|

સ|| અથ મહાતેજા મારુતાત્મજઃ હનુમાન્ વૈદેહ્યાઃ સાશ્રુભાષિતં કરુણં વચનં શ્રુત્વા અબ્રવીત્ ||

Then the powerful son of wind god, Hanuman hearing those piteous words spoken by Sita with tears, spoke in reply.

ત્વચ્છોકવિમુખો રામો દેવિ સત્યેન તે શપે||50||
રામે દુઃખાભિપન્ને ચ લક્ષ્મણઃ પરિતપ્યતે|
કથંચિત્ ભવતી દૃષ્ટા ન કાલઃ પરિશોચિતુમ્||51||
ઇમં મુહૂર્તં દુઃખાનાં દ્રક્ષ્યસ્યંતમનિંદિતે|
તાવુભૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ રાજપુત્રૌ મહાબલૌ||52||
ત્વદ્દર્શન કૃતોત્સાહૌ લંકાં ભસ્મીકરિષ્યતઃ|
હત્વા ચ સમરે ક્રૂરં રાવણં સ બાંધવમ્||53||
રાઘવસ્ત્વાં વિશાલાક્ષિ નેષ્યતિ સ્વાં પુરીં પ્રતિ|

સ|| દેવિ રામઃ ત્વત્ શોકવિમુખઃ | સત્યેન તે શપે |રામે દુઃખાભિપન્ને લક્ષ્મણઃ પરિતપ્યતે ||કથંચિત્ ભવતી દૃષ્ટ્વા પરિદેવિતું કાલઃ ન| અનિંદિતે ઇમં મુહૂર્તં દુઃખાનાં અંતં દ્રક્ષ્યસિ||પુરુષવ્યાઘ્રૌ મહાબલૌ ત્વત્ દર્શન કૃતોત્સાહૌ ઉભૌ તૌ રાજપુત્રૌ લંકાં ભસ્મીકરિષ્યતઃ||વિશાલાક્ષી રાઘવઃ સહબાંધવં કૄરં રાવણં હત્વા સ્વાં પુરીં પ્રતિ ત્વાં નેષ્યતિ ||

' Oh Devi ! Rama is averse to you being in sorrow. I vouch for the truth. Rama being immersed in sorrow, Lakshmana wails. Now that some how you having been found, this not time for sorrowing. Oh Blameless lady ! This moment you are seeing the end of your sorrows. The two tigers among men, powerful are anxious for seeing you. The two princes will reduce the Lanka to ashes. Oh Wide eyed lady ! Raghava along with his relatives after killing evil Ravana, will take you to his city'.

બ્રૂહિ યદ્રાઘવો વાચ્યો લક્ષ્મણશ્ચ મહાબલઃ||54||
સુગ્રીવો વાપિ તેજસ્વી હરયોsપિ સમાગતઃ|
ઇત્યુક્તવતિ તસ્મિંશ્ચ સીતા સુરસુતોપમા||55||
ઉવાચ શોક સંતપ્તા હનૂમંતં પ્લવંગમમ્|

સ|| રાઘવઃ યત્ વાચ્યઃ મહાબલઃ લક્ષ્મણશ્ચ તેજસ્વી સુગ્રીવો અપિ સમાગતાઃ હરયો અપિ બ્રૂહિ||તસ્મિન્ ઇત્યુક્તવતિ સુરસુતોપમા સીતા શોક સંતપ્તા પ્લવંગમં હનુમંતં ઉવાચ||

' Tell me the those words for mighty Raghava, the powerful Lakshmana, the brilliant Sugriva and all other Vanaras gathered there'. Thus asked, Sita who is like a divine lady, immersed in sorrow , spoke to Hanuman the best among fliers.

કૌસલ્યા લોકભર્તારં સુષુવે યં મનસ્વિની||56||
તં મમાર્થે સુખમ્ પૃછ્ચ શિરસા ચાભિવાદય|
સ્રજશ્ચ સર્વરત્નાનિ પ્રિયાયાશ્ચ વરાંગના||57||
ઇશ્વર્યં ચ વિશાલાયાં પૃથિવ્યાં અપિ દુર્લભમ્|
પિતરં માતરં ચૈવ સમ્માન્યાભિપ્રસાદ્યચ||58||
અનુપ્રવ્રજિતો રામં સુમિત્રા યેન સુપ્રજાઃ|

સ|| લોકભર્તારં યં મનસ્વિની કૌસલ્યા સુષુવે તં મદર્થં સુખં પૃચ્છ શિરસા અભિવાદય ચ ||યેન સુમિત્રા સુપ્રજાઃ સ્રજશ્ચ સર્વરત્નાનિ પ્રિયાઃ યાઃ વરાંગન્યાઃ વિશાલાયાં પૃથિવ્યાં દુર્લભં ઇશ્વર્યે ચાપિ પિતરં માતરં ચાપિ સમ્માન્ય અભિ પ્રસાદ્ય ચ રામં અનુપ્રવ્રાજિતઃ||

' For my sake bowing the head, ask the well being of him, who is the lord of the worlds whom Kausalya bore. Lakshmana, the son of Sumitra who gave up all riches garlands, his dear wife , the best of women , the vast kingdom which is most difficult to obtain and also prosperity , who having respected his father and mother, was pleased to adopt the ascetic life and accompanied Rama.

અનુકૂલ્યેન ધર્માત્મા ત્યક્ત્વા સુખમનુત્તમમ્||59||
અનુગચ્છતિ કાકુત્‍સ્થં ભ્રાતરં પાલયન્ વને|
સિંહસ્કંધો મહાબાહુઃ મનસ્વી પ્રિયદર્શનઃ||60||
પિતૃવત્ વર્તતે રામે માતૃન્માં સમાચરન્|
હ્રિયમાણાં તદા વીરો ન તુ માં વેદ લક્ષ્મણઃ||61||
વૃદ્ધોપસેવી લક્ષ્મીવાન્ શક્તોન બહુભાષિતા|
રાજપુત્ત્રઃ પ્રિયશ્રેષ્ઠઃ સદૃશઃ શ્વસુરસ્યમે||62||

સ||ધર્માત્મા અનુત્તમં સુખં ત્યક્ત્વા ભ્રાતરં કાકુત્‍સ્થં વને આનુકૂલ્યેન પાલયન્ અનુગચ્છતિ||સિંહસ્કંધઃ મહાબાહુઃ મનસ્વિ પ્રિયદર્શનઃ મામ્ માત્રુવત્ સમાચરન્ રામે પિત્રુવત્ વર્તતે||વીરઃ લક્ષ્મણઃ તદા મામ્ હ્રિયમાણં ન વેદ વૃદ્ધોપસેવી લક્ષ્મીવાન્ શક્તઃ ન બહુભાષિતા મે શ્વશુરસ્ય સદૃશઃ પ્રિયઃ શ્રેષ્ઠઃ રાજપુત્રઃ||

' Great, righteous Lakshmana who had given up his pleasures and followed his brother into the forest in order to be able to serve him, Lakshmana who is lion shouldered, with powerful arms, high souled, handsome , who treats Rama as his father and treats me like his mother. Heroic Lakshmana who did not know when I was being carried away, who serves elders, prosperous, energetic reserved in his speech like my father in law, is dear to Rama,

મમ પ્રિયતરો નિત્યં ભ્રાતા રામસ્ય લક્ષ્મણઃ|
નિયુક્તો ધુરિ યસ્યાં તુ તામુદ્વહતિ વીર્યવાન્||63||
યં દૃષ્ટ્વા રાઘવો નૈવ વૃત્તં આર્યમનુસ્મરેત્|
સ મમાર્થાય કુશલં વક્તવ્યો વચનાન્મમ||64||

સ|| રામસ્ય ભ્રાતા લક્ષ્મણઃ નિત્યં મમ પ્રિયતરઃ વીર્યવાન્ યસ્યાં ધુરિ નિયુક્તઃ તાં ઉદ્વહતિ||યં દૃષ્ટ્વા રાઘવઃ વૃત્તં આર્યં ન અનુસ્મરેત્ સઃ મમ આર્થાય મમ વચનાત્ કુશલં વક્તવ્યઃ||

Rama's brother who is always dear to me, the heroic Lakshmana who will discharge what ever task assigned to him, seeing whom for support, Rama does not miss the noble one , for my sake with my words enquire about his welfare.

મૃદુર્નિત્યં શુચિર્દક્ષઃ પ્રિયો રામસ્ય લક્ષ્મણઃ|
યથા હિ વાનરશ્રેષ્ઠ દુઃખક્ષયકરો ભવેત્||65||
ત્વમસ્મિન્ કાર્યનિર્યોગે પ્રમાણં હરિસત્તમ||

સ|| વાનરશ્રેષ્ઠઃ હરિસત્તમઃ મૃદુઃ નિત્યં શુચિઃ દક્ષઃ રામસ્ય પ્રિયઃ લક્ષ્મણઃ યથા દુઃખક્ષયકરો ભવેત્ અસ્મિન્ કાર્યનિયોગે ત્વં પ્રમાણં||

' Oh best of Vanaras act in such a manner that Lakshmana who is soft, pure, competent and dear to Rama, can mitigate my suffering. You are a competent in accomplishing this task'.

રાઘવઃ ત્વત્સમારંભાન્મયિ યત્નપરો ભવેત્||66||
ઇદં બ્રૂયાશ્ચ મે નાથં શૂરં રામં પુનઃ પુનઃ|
જીવિતં ધારયિષ્યામિ માસં દશરથાત્મજ||67||
ઊર્ધ્વં માસાન્ન જીવેયં સત્યે નાહં બ્રવીમિ તે|
રાવણે નોપરુદ્ધાં માં નિકૃત્યા પાપકર્મણા||68||
ત્રાતુમર્હસિ વીર ત્વં પાતાળાદિવ કૌશિકીમ્|

સ|| રાઘવઃ ત્વત્ સમારંભાત્ મયિ યત્નપરઃ ભવેત્ મે નાથં શૂરં રામં પુનઃ પુનઃ ઇદં બ્રૂયાઃ||દશરથાત્મજ માસં જીવિતં ધારયિષ્યામિ | માસાત્ ઊર્ધ્વં ન જીવેયં| અહં સત્યેન તે બ્રવીમિ||વીર પાપકર્મણા રાવણેન નિકૃત્ય ઉપરુદ્ધાં માં ત્વં પાતાળાત્ કૌશિકીં ઇવ ત્રાતુમ્ અર્હસિ||

' By your efforts alone Raghava will try for my release. You tell these words to my husband powerful Rama again and again. "Oh Son of Dasaratha I will live for one more month. Beyond this month I will not live. I am telling you the truth. Oh Hero ! From the insulting imprisonment by Ravana you can rescue me like Kausika was rescued from the underworld".

તતો વસ્ત્રગતં મુક્ત્વા દિવ્યં ચૂડામણિં શુભમ્||69||
પ્રદેયો રાઘવાયેતિ સીતા હનુમતે દદૌ|
પ્રતિગૃહ્ય તતો વીરો મણિરત્નમનુત્તમમ્||70||
અંગુળ્યા યોજયામાસ ન હ્યસ્ય પ્રાભવદ્ભુજઃ|

સ|| તતઃ સીતા વસ્ત્રગતં શુભં દિવ્યં ચૂડામણિં મુક્ત્વા રાઘવાય પ્રદેયઃ ઇતિ હનુમતે દદૌ||તત્ઃ વીરઃ અનુત્તમં મણિરત્નં પ્રતિગુહ્ય અંગુલ્યા યોજયામાસ અસ્ય ભુજઃ ન પ્રાભવત્ હિ||

' Then Sita took out the divine Chudamani tied up in her clothes and gave it to Hanuman to be given to Rama. Then the hero Hanuman taking the excellent jewel placed it on his finger as it was not fitting his arm'.

મણિરત્નં કપિવરઃ પ્રતિગૃહ્યsભિવાદ્ય ચ||71||
સીતાં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા પ્રણતઃ પાર્શ્વતઃ સ્થિતઃ|
હર્ષેણ મહતા યુક્તઃ સીતા દર્શનજેન સઃ||72||
હૃદયેન ગતો રામં શરીરેણ તુ વિષ્ઠિતઃ||73||

સ|| કપિપ્રવીરઃ મણિરત્નં પ્રતિગુહ્ય સીતાં અભિવાદ્ય ચ પ્રદક્ષિણં કૃત્વા પ્રણતઃ પાર્શ્વતઃ સ્થિતઃ||સઃ સીતાદર્શનજેન મહતા હર્ષેણ યુક્તઃ હૃદયેન રામં ગતઃ શરીરેણ તુ વિષ્ઠિતઃ||

' Then the best of Vanaras, taking the jewel bowing to Sita, circumambulating her, stood next to her. He, delighted by having seen Sita, stood there physcially, but reached Rama in his heart.

મણિવરમુપગૃહ્ય મહાર્હં જનકનૃપાત્મજયા ધૃતં પ્રભાવાત્|
ગિરિરિવ પવનાવધૂતમુક્તઃ સુખિતમનાઃ પ્રતિસંક્રમં પ્રપેદે||74||

સ|| મહાર્હં જનકનૃપાત્મજયા ધૃતં તં મણિવરં ઉપગૃહ્ય પ્રભાવાત્ પવનાવધૂતમુક્તઃ ગિરિરિવ સુખિતમનાઃ પ્રતિસંક્રમં પ્રપેદે||

Having received the most precious jewel from the daughter of Janaka, Hanuman prepared to return like a mountain released from the impact of wind, very much pleased.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુન્દરકાંડે અષ્ટત્રિંશસ્સર્ગઃ ||

Thus ends the Sarga thirty eight of Sundarakanda in Ramayana the first ever poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||om tat sat||